องค์ประกอบของการจัดเก็บและการค้นคืนสารสนเทศ

guest

การจัดเก็บและการค้นคืน

การจัดเก็บเพื่อประโยชน์ของการใช้และการเข้าถึงสารสนเทศ

การจัดเก็บ มุ่งจัดโครงสร้างในทางกายภาพ เช่น รหัสหมวดหมู่ ดรรชนีเชื่อมโยงไปยังที่จัดเก็บสารสนเทศ (แฟ้มข้อมูล) เนื้อหา เช่น ศัพท์ดรรชนี (คำแทนสาระ) สาระสังเขป โครงร่างเนื้อหา (สารบัญ) เป็นต้น

-การค้นคืน (retrieval) เป็น การค้นเพื่อให้ได้ผลการค้นตามต้องการ มุ่งเน้นที่ผลการค้นเป็นสำคัญ

-การค้น การค้นหา (searching) เป็นกระบวนการค้น เช่น การค้นจากหนังสือ การค้นจากฐานข้อมูลโดยใช้ชื่อผู้แต่ง

ระบบจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ (Information Storage and Retrieval System – ISAR system) ระบบค้นคืนสารสนเทศ (Information Retrieval System – IR system)

ระบบจัดเก็บและค้นหาสารสนเทศ ใช้น้อย (จากวรรณกรรม)

การค้นคืน วิธีการค้นหาแบ่งออกเป็น

browsing หรือ การสำรวจเลือกดู

searching หรือ analytical search หรือ การค้นด้วยคำหรือลักษณะของสารสนเทศ เช่น สี ขนาด

จุดประสงค์หลัก คือ ให้ค้นคืนสารสนเทศที่ “เข้าเรื่อง” (relevance) หรือ “ตรงกับความต้องการ” (pertinence)

การค้นคืน ( retrieve ) หมายถึงการได้รับสิ่งที่ต้องการกลับคืนมา การค้นคืนสารสนเทศ (information retrieval) จึงเป็นการการกระทำใดๆ ที่ให้ได้รับสารนิเทศที่ต้องการ ซึ่งอาจเป็นข้อมูลหรือรายการเอกสารซึ่งบรรจุเนื้อหาที่ต้องการ และส่งให้กับผู้รับอย่างรวดเร็ว

ระบบค้นคืนสารสนเทศ หมายถึง ระบบที่ได้รับการออกแบบเพื่อวัตถุประสงค์ในการค้นคืนสารสนเทศที่จัดเก็บอยู่ในระบบนั้น ซึ่งอาจค้นโดยแรงงานคน หรือคอมพิวเตอร์ก็ได้

หน้าที่ของระบบการค้นคืนสารสนเทศ เพื่อช่วยแก้ปัญหาการติดตามสารนิเทศใหม่ๆ ซึ่งมีปริมาณเพิ่มขึ้น ระบบสารสนเทศจะช่วยค้น คัดเลือก และกล่นกรองสารนิเทศที่เกี่ยวของ เพื่อการใช้ประโยชน์ต่อไป ในทัศนของ Lancaster ระบบสารสนเทศมีหน้าที่จัดหา จัดระเบียบและควบคุมเพื่อให้มีการเข้าถึงสารนิเทศ

สรุปก็คือคือ ระบบการค้นคืนสารนิเทคือ ระบบสารนิเทศที่ทำหน้าที่นำเสนอและแจกจ่ายสารนิเทศแก่ผู้ที่ต้องการ ซึ่งระบบสารนิเทศประกอบด้วยระบบการดำเนินงานย่อยๆ 5 ระบบ คือ

    1. การคัดเลือก เป็นการการรวบรวมสารนิเทศตามเกณฑ์และนโยบายที่กำหนดไว้ ซึ่งสอดคล้องกับความต้องการของผู้ใช้
2. การวิเคราะห์เอกสาร ได้แก่การจัดหมวดหมู่ การจัดทำรายการ การทำดรรชนี และการทำสารสังเขป

3. การจัดระเบียบ ในระบบสารนิเทศที่ใช้คอมพิวเตอร์ในการประมวลผล จะมีการจัดระเบียบแฟ้มข้อมูล โดยทั่วไปจะเรียงลำดับเลขทะเบียน

4. การค้นคืน เป็นกระบวนการสำคัญในการประเมินศักยภาพของระบบสารนิเทศ เป็นจุดเริ่มต้นของการค้นคืน online เพื่อให้ตอบสนองความต้องการของผู้ใช้บริการ คือ ขั้นตอนการวิเคราะห์แนวคิด และขั้นตอนการกำหนดศัพท์ หลังจากนั้นก็นำคำศัพท์ไปดำเนินการค้น ถ้าคำศัพท์ตรงกับดรรชนีคำค้นของเอกสารนั้น จะได้รับเอกสารจำนวนหนึ่ง หรือผู้ค้นจะทำการปรับปรุงเอกสารให้เป็นที่พอใจของผู้ใช้บริการ

5. การแจกจ่าย เป็นการนำส่งผลการค้นคืนให้แก่ผู้ใช้ ที่มีความต้องการเอกสารเอกสารในเรื่องนั้นๆ โดยทั่วไปคือ รายการอ้างอิงทางบรรณานุกรม โดยการสืบค้นสารสนเทศจะสิ้นสุดเมื่อผู้สืบค้นสารสนเทศได้รับเอกสารเหล่านั้นเรียบร้อยแล้ว องค์ประกอบเหล่านี้เป็นเป็นกิจกรรมทางสติปัญญาซึ่งดำเนินการโดยคน มิใช่เครื่องจักร หรือเรียบอีกนัยหนึ่งว่า ประสิทธิภาพของระบบค้นคืนสารนิเทศ จึงขึ้นอยู่กับองค์ประกอบ สามารถจำแนกได้ 2 กลุ่มก็คือ
    - องค์ประกอบด้านฐานข้อมูล คือเอกสารที่จัดเก็บความละเอียดของดรรชนี ความเพียงพอของคำศัพท์ ในระบบที่ใช้แทนเนื้อหาของเอกสาร
    - องค์ประกอบด้านการใช้ระบบ คือ ความเข้าใจของนักเอกสารสนเทศ ในเรื่องความต้องการของผู้ใช้

รูแบบของระบบค้นคืนสารนิเทศ

ระบบค้นคืนสารนิเทศสามารถแบ่งได้ 3 ประเภทคือ

1. ระบบค้นคืนที่ให้คำถาม – คำตอบ เป็นการบริการค้นคำตอบสำหรับคำถามที่ต้องการคำตอบ ที่เป็นข้อเท็จจริง

2. ระบบค้นคืนที่ให้ข้อมูลเป็นตัวเลข คือ สัญญาลักษณ์ เป็นระบบจัดเก็บข้อมูลทางฟิสิกส์ เคมี สำะโนประชากร เป็นต้น

3. ระบบค้นคืนข้อความจากวารสาร เป็นระบบที่จัดเก็บตัวเนื้อหาเอกสารและสามารถเรียกข้อความส่วนใดส่วนหนึ่งของเอกสารได้ เช่น ฐานข้อมูลทางกฎหมาย เป็นต้น

บริการค้นคืนระบบโอแพ็ก

ระบบโอแพ็ก คือ ระบบการค้นหารายการทรัพยากรสารนิเทศด้วยระบบคอมพิวเตอร์ออนไลน์ จะใช้เครื่องปลายทางเป็นเครื่องมือค้นหารายการสารนิเทศที่ต้องการ โดยใช้โปรแกรมสำเร็จ หรือโปรแกรมการจัดการฐานข้อมูลในระยะบบห้องสมุดอัตโนมัติ

ปัจจุบันระบบโอแพ็กได้ใช้ในโปรแกรมจัดการฐานข้อมูลใน 3 รูปแบบคือ

1. โปรแกรมสำเร็จที่มีหน่วยงาน องค์กรบริบัษต่างๆที่พัฒนาขึ้นมาใช้แล้วเช่นโปรแกรม ซีดีเอส/ไอซีส ดีเบส ฟอกซ์เบส และบี อาร์เอส

2. เขียนโปรแกรมเฉพาะแห่งโดยใช้ภาษาคอมพิวเตอร์ ภาษาภาษี

3. โปรแกรมห้องสมุดอัตโนมัติ หรือโปรแกรมสำเร็จพร้อมใช้งานในระบบบูรณาการ หรือเรียกทั่วไปว่าระบบเทิร์นคีย์ เช่น URICA VTLS TINLIB เป็นต้น

ผู้ใช้สามารถใช้ระบบเป็นจุดเริ่มต้นของการค้นหาสารนิเทศ ในสถาบันบริการแห่งหนึ่ง เช่นเดียวกับการใช้บัตรรายการ โดยทั่วไปผู้ใช้สามารถเลือกค้นได้จากคำหรือวิธีต่างๆดังต่อไปนี้

- ค้นคืนโดยใช้ชื่อผู้แต่ง - ค้นคืนโดยใช้คำสำคัญ

- ค้นคืนโดยใช้ชื่อเรื่อง - ค้นคืนโดยใช้วลี

- ค้นคืนโดยใช้หัวเรื่อง - ค้นคืนโดยใช้คำในดรรชนี

- ค้นคืนโดยใช้เลขหมู่ - ค้นคืนโดยใช้การตัดคำ

- ค้นคืนโดยการจำกัดคำค้นในเขตข้อมูลที่ต้องการ

- ค้นคืนโดยวิธีไล่ดูรายการตามลำดับระเบียน

ประโยชน์ของการค้นคืนสารสนเทศ
1. สามารถใช้ประโยชน์จากความรู้โดยนำมาพัฒนาเพื่อให้เกิดองค์ความรู้ใหม่

2. ทำให้การวิจัยมีประสิทธิภาพ

3. มีฐานความรู้ที่กว้างขวางสำหรับเลือกนำมาใช้

แก้ปัญหา

4. ส่งเสริมวัฒนธรรมอันดีงามของมนุษย์
5. ทำให้มีประสิทธิภาพ และประสิทธิผลในการผลิตรวมทั้งบริการในภาครัฐและเอกชน

6. ช่วยให้การตัดสินใจมีคุณภาพยิ่งขึ้นในทุกกิจกรรม

และทุกระดับปฏิบัติการ

อ้างอิง

http://lisru.com/Information%20Retrieval/Introduction.html

www.isc.ob.tc

seashore.buu.ac.th/~50124473/245271/.../google-week01.ppt

http://webcache.googleusercontent.com

13 ปีที่ผ่านมา

guest

องค์ประกอบของการจัดเก็บและการค้นคืนสารนิเทศ

การจัดเก็บและการค้นคืนสารนิเทศเป็นการเชื่อมโยงระหว่างทรัพยากรสารนิเทศกับผู้ใช้ซึ่งมีความต้องการสารนิเทศ โดยการรวบรวมสารนิเทศเก็บไว้ในฐานข้อมูลคอมพิวเตอร์ สมพร พุทธาพิทักษ์ผล กล่าวว่า การจัดเก็บและการค้นคืนสารนิเทศประกอบด้วยทรัพยากรสารนิเทศ ฐานข้อมูล และบุคลากร ดังรายละเอียดต่อไปนี้

1. ทรัพยากรสารนิเทศ

ทรัพยากรสารนิเทศมีอยู่หลายประเภท ขึ้นอยู่กับเกณฑ์ที่ใช้ในการแบ่ง ได้แก่

1.1 แบ่งออกตามแหล่งสารนิเทศ คือ แหล่งปฐมภูมิ แหล่งทุติยภูมิ และ แหล่งตติยภูมิ

− แหล่งปฐมภูมิ เป็นสารนิเทศจากต้นแหล่งโดยตรง เช่น การสัมภาษณ์หรือตอบแบบสอบถาม ผลการศึกษา ค้นคว้า วิจัย การค้นพบทฤษฎีใหม่ และการวิเคราะห์วิพากษ์ทฤษฎีต่างๆ เป็นต้น

− แหล่งทุติยภูมิ เป็นการรวบรวมข้อมูลและสารนิเทศจากแหล่งปฐมภูมิ โดยอาจเรียบเรียง จัดหมวดหมู่ให้เป็นระเบียบ สรุปให้เข้าใจง่าย หรือนำมาจัดทำเป็นดรรชนี เพื่อเป็นเครื่องมือช่วยในการสืบค้นต่อไป แหล่งทุติยภูมิที่สำคัญ ได้แก่ วารสารที่มีการสรุปย่อและตีความพัฒนาการหรือทฤษฎีใหม่ๆ ให้เข้าใจง่ายขึ้น ดรรชนีและสาระสังเขป หนังสือตำรา รายงานสถานภาพวิทยาการปัจจุบัน และจดหมายข่าว เป็นต้น

− แหล่งตติยภูมิ เป็นการรวบรวมสารนิเทศที่ช่วยค้นหาแหล่งข้อมูลปฐมภูมิและทุติยภูมิ บางครั้งอาจพบว่าแหล่งตติยภูมินั้นถูกจัดรวมไว้กับแหล่งทุติยภูมิ เพราะสิ่งพิมพ์ประเภทนี้มีจำนวนน้อยกว่าแหล่งสารนิเทศสองประการแรกมาก แต่ในที่นี้จะกล่าว แยกไว้เพื่อให้เห็นความแตกต่างให้ชัดเจนขึ้น แหล่งสารนิเทศตติยภูมินี้ไม่มีสารนิเทศเกี่ยวกับความรู้เฉพาะสาขาวิชาต่างๆ แต่จะช่วยในการค้นคว้าข้อมูล เพื่อใช้ในการหาข้อมูลสารนิเทศเฉพาะสาขาวิชาอีกทีหนึ่ง สิ่งพิมพ์ประเภทนี้ประกอบด้วย นามานุกรม บรรณานุกรม บรรณนิทัศน์ และหนังสือแนะนำวรรณกรรมเฉพาะสาขาวิชา เป็นต้น

1.2 แบ่งออกตามรูปลักษณ์ของสื่อที่ใช้ในการจัดเก็บ ได้แก่ สื่อสิ่งพิมพ์ สื่อโสตทัศน์ และสื่ออิเล็กทรอนิกส์

− สื่อสิ่งพิมพ์ คือ สิ่งที่พิมพ์ขึ้นเป็นเล่มหรือ เป็นแผ่นโดยใช้ ตัวอักษร ตัวเลข สัญลักษณ์ รหัส ในการสื่อความหมายสิ่งพิมพ์ หรือสิ่งตีพิมพ์ ซึ่งได้แก่ หนังสือ วารสาร หนังสือพิมพ์ จุลสาร และกฤตภาค เป็นต้น

− สื่อโสตทัศน์ คือ สื่อที่ใช้บันทึกข้อมูล เรื่องราวต่างๆ ในวัสดุประเภทต่างๆ ได้แก่ เทปบันทึกเสียง วีดิทัศน์ แผ่นใส และรูปภาพ เป็นต้น

− สื่ออิเล็กทรอนิกส์ คือ ทรัพยากรสารนิเทศที่มีการผสมผสานเทคโนโลยีด้านการจัดเก็บและค้นคืนสารนิเทศเข้าไว้ด้วยกันในสื่อบันทึกชนิดใหม่ มีรูปแบบเป็นดิสก์เก็ต (diskette) หรือเป็นออปติคัลดิสก์ (optical disk) หรือเป็นแถบแม่เหล็ก (magnetic tape) ได้แก่ ซีดี และดีวีดี เป็นต้น

ซึ่งในการจัดเก็บทรัพยากรสารนิเทศอย่างเป็นระบบสามารถจัดทำได้หลายวิธีด้วยกัน ได้แก่

1) การจัดเก็บทรัพยากรสารนิเทศตามเนื้อหา หมายถึง การนำสารนิเทศที่มีอยู่มาแยกประเภทตามสาขาวิชาอย่างกว้างๆ โดยนำสารนิเทศที่มีเนื้อหาเดียวกันจัดเก็บไว้ด้วยกัน ซึ่งมักจะแยกตามระบบการจัดหมวดหมู่ต่างๆ ที่มีผู้คิดค้นขึ้น ทรัพยากรสารนิเทศที่จัดเก็บตามระบบนี้มักได้แก่ หนังสือ และตำราทั่วๆ ไป นอกจากนี้การจัดเก็บสารนิเทศตามเนื้อหา อาจแบ่งเนื้อหาออกเป็นกลุ่มสาขาวิชาใหญ่ๆ ได้แก่ สังคมศาสตร์ มนุษยศาสตร์ และวิทยาศาสตร์ เป็นต้น

2) การจัดเก็บทรัพยากรสารนิเทศตามรูปลักษณ์ สามารถแยกประเภททรัพยากรสารนิเทศโดยดูที่รูปลักษณ์หรือวัสดุที่ใช้บันทึกข้อมูล ซึ่งแบ่งออกได้เป็น สื่อสิ่งพิมพ์ สื่อโสตทัศน์ และสื่ออิเล็กทรอนิกส์

3) การจัดเก็บทรัพยากรสารนิเทศตามหมายเลข คือ การจำแนก และเรียงสารนิเทศโดยใช้หมายเลขเป็นหลักแทนอักษรหรือสัญลักษณ์อื่นๆ นอกจากจะเรียงลำดับสารนิเทศตามหมายเลขแล้วจะต้องจัดทำดรรชนีเรียงตามลำดับอักษรเพื่อค้นหาหมายเลขที่ให้

4) การจัดเก็บทรัพยากรสารนิเทศตามพื้นที่ภูมิศาสตร์ คือ การจำแนกและเรียงเอกสารโดยยึดอาณาเขตหรือพื้นที่ภูมิศาสตร์เป็นหลัก โดยนิยมกำหนดอักษรหรือรหัสหมายเลขประกอบ อาจเป็นระดับโลก ทวีป ประเทศ ภาค และจังหวัด เป็นต้น ในการกำหนดระบบจัดเก็บสารนิเทศขั้นต้น จึงควรกำหนดขอบเขตตามพื้นที่ภูมิศาสตร์ขั้นต่อไปจึงเรียงตามอักษรชื่อ

ภูมิศาสตร์ หรือถ้ากำหนดรหัสหมายเลข ก็เรียงตามตัวเลข เช่น รหัสไปรษณีย์ และเลขหมายโทรศัพท์ เป็นต้น

5) การจัดเก็บทรัพยากรสารนิเทศตามลำดับอักษร คือ การใช้ชื่อบุคคลหน่วยงาน หัวเรื่องและสถานที่ทางภูมิศาสตร์ เรียงตามลำดับอักษร การจัดเก็บสารนิเทศตามลำดับอักษร เป็นวิธีการเรียงลำดับสารนิเทศโดยใช้อักษรคือตัวหนังสือเป็นหลัก เป็นระบบ การจัดเก็บสารนิเทศที่นิยมใช้กันอย่างแพร่หลายมากที่สุด และเป็นวิธีการพื้นฐานที่นำไปใช้ร่วมกับการจัดเก็บสารนิเทศระบบอื่นๆ เช่น การจัดเก็บสารนิเทศตามพื้นที่ภูมิศาสตร์ ในการจัดเก็บสารนิเทศของหน่วยงาน สำนักงาน หรือสถาบันบริการสารนิเทศ ส่วนใหญ่จัดเก็บสารนิเทศตามลำดับอักษร เป็นพื้นฐาน โดยเฉพาะชื่อบุคคล ชื่อหน่วยงาน ชื่อสถาบัน เช่น การจัดเก็บรายละเอียดทางบรรณานุกรมจะเรียงลำดับตามอักษรชื่อผู้แต่ง และชื่อเรื่อง เป็นต้น

2. ฐานข้อมูล ในการจัดเก็บทรัพยากรสารนิเทศดังกล่าว จะมีการรวบรวมรายละเอียดหรือรายการของทรัพยากรสารนิเทศเก็บไว้ในฐานข้อมูลในคอมพิวเตอร์ เพื่อทำให้การจัดเก็บและการค้นคืนสารนิเทศมีความเป็นระบบ ระเบียบ ง่ายต่อการค้นคืนสารนิเทศสำหรับผู้ใช้มากขึ้น

3. บุคลากร

บุคลากรที่เกี่ยวข้องกับการจัดเก็บและการค้นคืนสารนิเทศ ได้แก่

− ผู้ที่ทำหน้าที่จัดเก็บสารนิเทศ การจัดเก็บสารนิเทศที่มีประสิทธิภาพควรมีบุคลากรที่มีความรู้และความชำนาญในการจัดเก็บสารนิเทศ หากเป็นบุคลากรใหม่ ควรได้รับการฝึกอบรม หรือดูงาน ด้านการจัดเก็บสารนิเทศ เพื่อให้มีประสบการณ์มากขึ้น

− ผู้ใช้สารนิเทศ คือ ผู้ใช้ที่มีความต้องการสารนิเทศของตนเอง ซึ่งอาจจะค้นคืนด้วยตนเอง หรืออาจขอใช้บริการจากผู้ให้บริการค้นคืนสารนิเทศ โดยผู้ใช้สารนิเทศ ได้แก่ นักวิจัย ผู้บริหาร นักเรียนนักศึกษา อาจารย์ หรือประชาชนทั่วไป ซึ่งมีความต้องการสารนิเทศเพื่อใช้ประโยชน์ โดยการค้นจากฐานข้อมูลต่างๆ

− ผู้ให้บริการค้นคืนสารนิเทศ ได้แก่ บรรณารักษ์ และนักสารนิเทศ เป็นต้น ทำหน้าที่เป็นตัวกลางระหว่างผู้ใช้กับระบบการค้นคืนสารนิเทศ โดยจะต้องเป็นผู้ที่มีความรู้เกี่ยวกับทรัพยากรสารนิเทศประเภทต่างๆ ทราบวิธีในการเข้าถึงสารนิเทศแต่ละประเภท ทราบศัพท์เฉพาะที่จะใช้ค้นข้อมูลเฉพาะด้าน และมีกลวิธีในการสัมภาษณ์ผู้ใช้ เพื่อให้ทราบ ความต้องการสารนิเทศที่แท้จริง

http://lib.kru.ac.th/eBook/1635203/5203-35.html